محمد تهامی‌نژاد (زادهٔ آذر ۱۳۲۱ در تهران) پژوهشگر در تاریخ، منتقد، مترجم و مستندساز معاصر ایرانی، و از پیشتازان سینمای مستند در ایران است. تهامی‌نژاد نه‌تنها در زمینهٔ ساختن فیلم مستند پیشینه‌ای طولانی دارد، بلکه در زمینهٔ آموزش، ترجمه، تألیف، پژوهش و نقد فیلم‌های مستند نیز از مطرح‌ترین سینماگران معاصر ایران به‌شمار می‌رود. وی به عنوان منتقد و نویسنده با ماهنامه سینمایی فیلم همکاری می کند.

زندگی

تولد

محمد تهامی‌نژاد در آذرماه ۱۳۲۱ در جنوب تهران متولد گردید. زادگاه او کوچهٔ باریکی در خیابان ادیب‌الممالک، مقابل بازارچهٔ نایب‌السلطنه، در خیابان ری بود. وی برادر کوچکتر ابوالحسن تهامی نژاد دوبلور سرشناس ایرانی می باشد.

تحصیل

وی فارغ‌التحصیل مؤسسهٔ روزنامه‌نگاری کیهان، مرکز آموزش تلویزیون و دارای لیسانس سینما از مجتمع دانشگاهی هنر است. پس از دوران سربازی، اولین جایی که وی به ادامهٔ تحصیل در آن مشغول بود «مدرسهٔ عالی روزنامه‌نگاری» متعلق به روزنامهٔ کیهان بود. در دورهٔ مدرسهٔ روزنامه‌نگاری محمد دبیرسیاقی، کاظم معتمدنژاد، ابوالقاسم منصفی و… از اساتید تأثیرگذار بودند؛ البته ابراهیم گلستان هم سینما تدریس می‌کرد. پس از آن در سرویس اقتصادی و اندک مدتی هم در بخش سردبیری روزنامهٔ کیهان مشغول به کار شد. در همان روزها، در کتابخانهٔ زیرزمینی گمرک، با آمار صادرات و واردات فیلم و ابزار سینمایی در ایران آشنا شد که مقدمهٔ پژوهش‌های سینمایی آیندهٔ او بود. به‌تدریج وظیفهٔ تهیهٔ یک‌سری آگهی‌های دولتی برای چاپ در روزنامهٔ کیهان (فارسی) و اطلاعات (فرانسه) به عهده‌اش گذاشته شد که به این ترتیب رؤیای روزنامه‌نگاری فرو ریخت و یک روز، تصمیم می‌گیرد که دیگر به روزنامه نرود.

فعالیت‌های هنری

تهامی‌نژاد در سال ۱۳۴۶ وارد به مرکز آموزش فیلم‌سازی تلویزیون ملی ایران شد. البته وی از دوران دبیرستان به خاطر حضور برادرش – ابوالحسن تهامی‌نژاد – در حوزهٔ دوبله، در فضاهای سینمایی بود؛ فیلم هم ترجمه می‌کرد. بعد از اتمام این دوره، وی تنها کسی است که به عنوان مدرس در این مرکز می‌ماند و سپس به عنوان دستیار در فیلم «بیتا» با هژیر داریوش همکاری می‌کند و بعد از آن در فیلم‌های «حفاری تپه‌های قیطریه» و «یا ضامن آهو» دستیار پرویز کیمیاوی و در فیلم صادق کرده دستیار ناصر تقوایی می‌شود. تهامی‌نژاد با این‌که در دکوپاژ ناصر تقوایی را تحسین می‌کرد، اما از نظر نگاه به جهان در سینمای مستند پرویز کیمیاوی برای وی اهمیت بسیاری داشت.

اولین طرحی که تهامی‌نژاد برای ساخت فیلم ارائه داد، تحقیقی دربارهٔ تاریخ سینمای ایران بود. وی در سال ۱۳۴۹ با ساختن فیلمی با عنوان «سینمای ایران؛ مشروطیت تا سپنتا» نخستین فیلم مستند پژوهشی دربارهٔ پیشگامان تاریخ سینمای ایران را ساخت. در فیلم «سینمای ایران؛ از مشروطیت تا سپنتا»، تهامی‌نژاد کوشیده‌است مجموعه‌ای از شیوه‌های سینمای مستند را تجربه کند؛ از بازسازی واقعیت تا سینمای مستقیم؛ از این رو این فیلم را یک اثر تجربی می‌داند.

در دوران انقلاب ۱۳۵۷ ایران و پس از استعفای نمایندگان قبلی، وی به عنوان نمایندهٔ کارگردان‌ها وارد «شورای مؤسس اتحادیهٔ کارکنان رادیو تلویزیون ملی ایران» شد. پس از پیروزی انقلاب نیز، کارگردان‌ها، مدتی مسؤولیت گروه کارگردان‌ها و نمایندگی در شورای مؤسس را بر عهدهٔ او گذاشتند. اما سیاست مدیریت تلویزیون بر این اساس بود که نسل جدید، تلویزیون را بچرخاند، برهمین اساس درست شب نوروز، نامه‌ای به دست وی رسید بر مبنای آن محمد تهامی‌نژاد به استان سیستان و بلوچستان منتقل شد. خود وی هنوز دلیل این عمل را نمی‌داند؛ شاید دلیل آن ساخت فیلم مستند «بحران مسکن و مهاجرین» بود که واقعیت آن براساس پژوهش در گودهای اطراف تهران، کاروانسراها، حلبی‌آبادها و… بود.

تهامی‌نژاد که برای اولین‌بار در سال ۱۳۵۰ همراه با یکی از دوستانش به زابل رفته بود، در سال ۱۳۶۲ و به مدت ۶ سال به زاهدان منتقل شد. در این دوره از اشرف سربازی دربارهٔ طوایف بلوچستان، زبان بلوچی و… آموخت؛ ترجمهٔ مقالهٔ مفصلی از اشرف سربازی دربارهٔ جی اند خان، یکی از قهرمان‌های طوایف بلوچ، پژوهش‌هایی دربارهٔ خط بلوچی و… ماحصل زندگی در همان دوره‌است.

زندگی خصوصی

همسر وی فریده مکری‌نژاد فوق‌لیسانس حسابداری داشته و حسابرس است. فرزندانش شادی تهامی‌نژاد و آرش تهامی‌نژاد هر دو مهندس کامپیوترند.

آثار جمع‌آوری شده از این پژوهشگر و هنرمند در سایت خصوصی به شکل زیر است: